Ze begrijpen er toch niks van...

Neem je een kleuter mee naar een begrafenis? Veel volwassenen zullen met deze vraag geworsteld hebben. Het is voor ouders belangrijk te weten hoe een jong kind om kan gaan met dood en rouw. Moet je kinderen er voor afschermen of juist niet?

Sommige kinderen krijgen op jonge leeftijd al te maken met de dood. Het kan gaan om een huisdier, maar ook om een vriendje of een volwassen persoon.

Als ouder ben je geneigd om het kind hier tegen te beschermen. Je stelt jezelf gerust met de gedachte: 'Zij zullen er niet zoveel van meekrijgen...' Is dat wel zo? Snappen jonge kinderen het niet of krijgen zij er wel dergelijk iets van mee?

Om te weten te komen hoe je het beste een kind kunt begeleiden tijdens de rouw, zijn in deze samenvatting tips te vinden. Er worden concrete handvatten aangereikt waar volwassenen rekening mee kunnen houden.

Het dagelijkse leven en de dood
Weinig mensen staan stil bij de dood of denken erover na. Als een persoon er dan toch mee te maken krijgt, probeert hij de gevolgen zo klein mogelijk te houden. Sommigen proberen zelfs om te doen alsof er niks gebeurd is.

Ouders hebben de neiging om hun kind er zo min mogelijk mee te confronteren. Snel een nieuwe goudvis kopen als de oude dood is en het kind zal niks merken. Dit is een natuurlijke reactie om het kind tegen de pijn te beschermen. Maar is dit op de lange termijn wel handig om te doen? Daarvoor moeten we eerst weten wat het jonge kind kan begrijpen over de dood.

Begrip van dood
In de periode van nul tot acht jaar ontwikkelen kinderen zich in een snel tempo. De cognitieve ontwikkeling van het kind bepaalt voor een groot deel of hij in staat is te begrijpen dat de dood onomkeerbaar is.

Kinderen tot tweeënhalf jaar voelen wel aan dat er iets veranderd is. Dit komt mede door het gedrag van de ouders.

Kinderen tot vijf jaar zien de dood als een tijdelijke scheiding. Zij denken concreet en zullen dus ook kunnen vragen: 'Mam, wanneer komt oma weer terug?'
Ze zullen de dood vergelijken met slapen en dat die persoon dus ook weer wakker kan worden. Wat lastig is aan die gedachten, is dat het kind het spannend gaat vinden om te slapen. Dit kan voor problemen zorgen.

Vanaf zes jaar hebben kinderen begrip van de dood en dat deze persoon niet meer terugkomt. Zij zullen het verdriet voelen en kunnen opstandig worden. Dit kan zich uiten in fysieke vormen.

Kortom, kinderen kunnen verbanden leggen die voor hen vanzelfsprekend zijn, maar waar wij als volwassenen niet aan denken. Een kind dat sneller in aanraking is gekomen met de dood, bijvoorbeeld in films, boeken, overlijden van een huisdier of persoon, is sneller in staat om te snappen dat de dood niet terug te draaien is.

Reacties
Omdat kinderen van een jaar of drie nog weinig begrip hebben van de dood, kunnen ze apart reageren. Sommige kinderen denken dat er iets spannends gaat gebeuren. Zij zullen blij en verwachtingsvol zijn. Ze blijven vragen stellen, omdat ze het niet begrijpen.

Gevoelens van hulpeloosheid kunnen een rol gaan spelen in de reacties op een overlijden. een jong kind kan sterke scheidingsangsten hebben. Hierdoor kan het kind 'jonger' gedrag gaan vertonen. Hij kan weer gaan duimzuigen, bedplassen of krijgt driftbuien.

Voor peuters is het nog niet mogelijk om woorden te geven aan hun gedachten en gevoelens. Zij zullen zich uiten in hun spel, fantasie en tekeningen.

Kleuters kunnen boos reageren. Ze kunnen opstandig worden over de dood van iets of iemand waarvan ze houden. Dit kan zorgen voor problemen als slaap - en eetproblemen.

Sommige kinderen zijn geneigd om de dood te ontkennen. Zij doen alsof er niks aan de hand is. Anderen zeggen dat zij met de overledenen kunnen praten. Het kan zo zijn dat kinderen van ongeveer zes jaar oud gaan fantaseren over hun eigen dood. Dit zodat zij bij de overleden persoon kunnen zijn.

Rouwverwerking
Bij iedereen verloopt de verwerking van een overleden persoon op een andere manier. Dit geldt ook voor kinderen. Er zijn verschillende fases van het rouwproces. Deze worden hieronder genoemd.

• Het accepteren van het verlies
• Het voelen en verwerken van de pijn
• Het leren leven zonder de overledene
• De overledene een plek geven

Ondersteunen

Kort na een overlijden kun je als volwassene drie dingen doen:

1. Informatie geven die klopt

2. Bieden van veiligheid

3. Het verlies concreet maken

Het kan lastig zijn, maar toch is het heel belangrijk. Het kind krijg zo het gevoel erbij te horen en weet dat hij vragen mag stellen. Door juiste informatie te geven, hoef je niet te liegen en kun je je emoties laten gaan. 

Natuurlijk is het wel belangrijk om op een pedagogische manier dit gesprek te voeren. Hieronder een aantal dingen waar rekening mee gehouden kan worden:

• Wacht niet te lang, maar vertel het wel op een moment dat je het aankunt. Geef alleen concrete informatie, dus vertel wat er gebeurd is. Vertel ook wat er nog gaat gebeuren. 
• Leg concreet uit wat het betekent om dood te zijn. Vertel dat het hart niet mee klopt en het ademen stopt. Iemand die dood is zal niet meer praten, bewegen of eten. 
• Wees open over je eigen gevoelens. Door open te zijn over je verdriet of boosheid, ziet het kind dat het normaal is je zo te voelen nadat er iemand is overleden. 
• Houd er rekening mee dat de reactie gelijk kan komen, maar dat hij ook pas laten kan verschijnen. 

Veiligheid

Zorg ervoor dat het kind zich veilig voelt. Hij mág vragen stellen en hij mág huilen. Veel kinderen zoeken na het overlijden van een persoon die veiligheid bij hun ouders. 

Structuur is belangrijk voor elk kind, dus ook tijdens het rouwproces. Laat de structuur van het dagelijks leven hetzelfde, zoals schooltijden en etenstijden. 

Sommige kinderen willen mee naar een begrafenis. Het is aan de ouders of dit ook gebeurd. Wanneer een kind echt niet mee wil, moet dit worden geaccepteerd. Tijdens een begrafenis is het belangrijk dat het kind begeleid wordt door een volwassene. Leg uit wat er gebeurd en wat er nog gaat gebeuren. Zorg voor duidelijkheid en wees eerlijk.

Na verloop van tijd...

Probeer als ouder het overlijden van iemand niet te verzwijgen. Wees eerlijk naar het kind en probeer het zo concreet mogelijk uit te leggen. Bied veiligheid en laat je eigen emoties zien. Daarmee zorg je ervoor dat het kind ook de kans krijgt om zijn emoties te uiten. 

Nieuwe levensfasen brengen vaak nieuwe vragen met zich mee. Schrik niet, maar geef vertrouwen, veiligheid en een luisterend oor. 'Tijd heelt alle wonden...' Dat is waar, maar in bepaalde omstandigheden kan een oude wond toch af en toe weer pijnlijk zijn.

Wanneer je klikt op de volgende links, komt je bij websites die gaan over dit onderwerp. Je kunt hier terecht voor vragen, tips en andere informatie.

• Achter de regenboog
• Verlies verwerken
• Rouwen
• In de wolken

Op dit filmpje is te zien hoe verwarrend het voor een jong kind is. Dit meisje is haar zusje verloren, maar ze weet eigenlijk niet wat het is om dood te gaan. Wat is de hemel? En wat is overlijden eigenlijk?

Samenvatting van een artikel uit vakblad 'De wereld van het jonge kind'